İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçu ve Cezası

İnsan üzerinde deney yapma suçu, Türk Ceza Kanunu’nun Kişilere Karşı Suçlar kısmında Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar bölümünde 90. maddesinde yer almaktadır. İnsan üzerinde deney suçu ile korunmak istenen hukuki değer, vücut dokunulmazlığı, insan hayatı ve sağlığıdır. Kanunda, bu nedenle insan üzerinde deney yapma suçu Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar bölümünde yer almaktadır.

İnsan üzerinde deney yapma suçu, insan üzerinde bilimsel deney yapılması halinde suç teşkil edecektir. Kişinin deney yapması sonucunda başarılı olup amacına ulaşması halinde fail hakkında cezasızlık hükümleri uygulanmayacaktır. Fail, kişinin üzerinde deney yapmış olması halinde suç tamamlanmış olacaktır. İnsan üzerinde yapılan her deney, suç değildir. İnsan üzerinde rızaya dayalı olarak yapılan bilimsel deneyde cezai sorumluluk doğmaması halleri Türk Ceza Kanunu’nun 90. Maddesinin ikinci fıkrasında belirtilmiştir:

Yetkili kurul veya makamlardan deney adına gerekli iznin alınmış olması,
Yapılacak olan deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya hayvan üzerinde yapılmış olması,
Öncelik şartı olan insan dışı deney ortamında veya hayvan üzerinde yapılması sonucunda varılması istenen hedefe ulaşmak amacıyla insan üzerinde de yapılması gerektiği,
İnsan üzerinde yapılacak deneyin insanda kalıcı ve zararlı bir etki bırakmaması,
Deney esnasında insan onuru ile bağdaşmayacak ölçüde acı verici uygulamaların olmaması,
Deney ile ulaşılmak istenen amacın kişiye yüklediği külfete ve kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması,
Deneyde sonuçlar hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak açıklanacak olan rızanın yazılı olması, herhangi bir menfaat temininde bulunmamasıdır.

Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesinin 6. fıkrasında, insan üzerinde deney yapma suçunun tüzel kişinin faaliyeti çerçevesi işlenmesi halinde, tüzel kişilere özgü tedbirlerin uygulanacağı düzenlenmiştir.

Çocuklar Üzerinde Bilimsel Deney Yapılması

Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesinin üçüncü fıkrasında çocuk üzerinde bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu kaldıracak olan haller belirtilmiştir:

Deneylerin yapılması sonucunda deney adına ulaşılmak istenen amaç adına çocuklar üzerinden de yapılması gerektiği,
Üzerinde deney yapılacak çocuk rıza yeteneğine sahip ise çocuğun kendi rızası,
Çocuğunun rızası ile birlikte anne ve babasının ya da vasisinin yazılı olarak muvafakatinin de alınması gerekmektedir.

Hasta Olan Kişinin Üzerinde Tedavi Amaçlı Deney Yapılması

Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesinin 4. fıkrasında hasta olan bir insan üzerinde rızası olmadan tedavi amacıyla denemede bulunan kişi insan üzerinde deney yapma suçunu işlemiş olacağı düzenlenmiştir. Ancak uygulanan ve bilinen tıbbi müdahale uygulamasının sonuç vermeyeceği anlaşıldığı vakit, kişinin rızası alınarak bilimsel yöntemlere uygun olan ve tedavi amacı taşıyan deneme halinde cezai sorumluluk doğmayacaktır.

Kanunda hastanın rızasının olması halinde cezai sorumluluğun doğmayacağı belirtilmiştir; ancak ilgili maddede rızaya dair şartın neler olduğu da açıklanmıştır. Öncelikle hasta, denemenin sonuçları hakkında yeterli olarak bilgilendirmelidir ve bilgilendirme, yazılı bir şekilde olmalıdır. Bunun yanında hastanın üzerinde yapılacak deneme, hastane ortamında yapılmalıdır. Tüm bu koşullar altında cezai sorumluluk doğmayacaktır.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunun Özellikleri

Suçun faili herkes olabilmektedir. İnsan üzerinde deney yapma suçu özgü bir suç değildir. Bu nedenle suçu işlemek adına herhangi bir özellik taşıma gerekliliği bulunmamaktadır.
Suçun mağduru da herkes olabilmektedir. Deney suçundan mağdur olan kişi, bilimsel deneye maruz kalan her gerçek kişi deney yapma suçunun mağduru olabilecektir.
İnsan üzerinde deney yapma suçu ancak kasıtla işlenebilir. Suçun taksirle ya da olası kastla hareketle işlenmesi mümkün olmamaktadır.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunun Cezası

İnsan üzerinde bilimsel deney yapan kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır.
Hasta olan insan üzerinde hastanın rızası olmaksızın tedavi amacıyla deneme yapan kişinin cezası bir yıl hapis cezasıdır.
İnsan üzerinde deney yapma suçu nedeniyle adli para cezası verilmesi mümkündür. Adli para cezası, bir yıl veya altında olan suçlar adına verilebilmektedir. İnsan üzerinde deney yapma suçu nedeniyle suçu nedeniyle hapis cezası alt sınırdan verilmesi halinde adli para cezasına çevrilebilir. Ancak adli para cezasının ödenmemesi halinde ceza, hapis cezasına çevrilecektir.
İnsan üzerinden deney yapma suçundan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi mümkündür. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi halinde, sanık cezası denetim süresi sonunda sonuç doğurmayacak ve kaldırılacaktır. Karar, adli sicil kaydında görülmemektedir. Ancak verilmesi için belli başlı bazı şartlar bulunmaktadır. Öncelikle sanığın sabıkasının olmaması, sanığın hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına onayının olması ve hapis cezasının iki yıl ya da altında olması gerekmektedir.
İnsan üzerinde deney yapma suçundan hapis cezasının ertelenmesi kararının verilmesi mümkündür. Cezanın ertelenmesi kararı, iki yıl ya da altında olan hapis cezaları için geçerli bir durumdur. Cezanın ertelenmesi kararı verilmesi halinde mahkeme tarafından verilen cezadan şartlı olarak infaz edilmesinden vazgeçilmiş olacaktır.
İnsan üzerinde deney yapma suçu sonucunda mağdurun yaralanması ya da ölmesi gibi bir durumun oluşması halinde kasten yaralama veya kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanacaktır.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunda Görevli Mahkeme

İnsan üzerinde deney yapma suçunda görevli mahkeme asliye ceza mahkemesidir. Suçun işlendiği yerde asliye ceza mahkemesinde görülecektir.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunda Şikayet

Şikayete tabi suçlar listesi belli olup her kanunda yer olan suç şikayete tabi suç değildir. İnsan üzerinde deney yapma suçu, şikayete tabi suçlar arasında yer almamaktadır. Savcılık tarafından resen soruşturma başlatılacaktır. Şikayete tabi olmaması nedeniyle suçtan mağdur olan kimse, sanıktan şikayetçi olmadığını bildirse dahi yargılama aşamasına bir etkisi olmayacaktır. Dava, mağdur şikayetini geri çekse dahi devam edecektir. Bu gibi detaylarda bir ceza avukatı aracılığı ile ilerleyebilirsiniz.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunda Uzlaşma

Uzlaşmaya tabi suç değildir. Uzlaşmaya tabi suçlarda savcılık, soruşturma aşamasında, kovuşturma aşamasında ise mahkeme tarafından uzlaştırma bürosuna dosya gönderilecektir. Ancak uzlaşmaya tabi suç olmadığından insan üzerinde deney yapma suçu nedeniyle açılan dosya uzlaşma bürosuna gönderilmeyecektir. Taraflar kendi aralarında uzlaşma gerçekleştirmiş olsalar dahi yargılama aşamasına herhangi bir katkısı olmayacaktır.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunda Zamanaşımı

İnsan üzerinde deney yapma suçunda zamanaşımı süresi 8 yıldır. Suçun işlendiği tarihten itibaren zamanaşımı süresi içerisinde davanın açılması gerekmektedir. Bunun yanında dava açılmış ise zamanaşım süresi içerisinde dava sonlanmamış ise zamanaşımın dolması nedeniyle dava düşecektir.

İnsan Üzerinde Deney Yapma Suçunda Yargıtay Kararları

Kimyagerin Deneme Maksatlı Kişi Üzerinde İlaç Kullanması

Sanık, kimyager olup herhangi bir tıbbi müdahalede uzmanlığı bulunmamaktadır. Sanık, katılanın vücudunda meydana gelen yaraları giderebileceğini iddia etmiş ve yetkili makamlardan izin almaksızın, koşulları yerine getirmeksizin üç yıl boyunca katılan üzerinden tedavi amaçlı deneme yapmıştır.

Sanık hakkında asliye ceza mahkemesi tarafından insan üzerinden deney yapma suçundan yargılama yapılmıştır. Sanık hakkında mahkumiyet kararı verilmiş, mahkumiyet kararına karşılık temyiz başvurusunda bulunulmuştur.

Yargıtay, dosya incelemesinde, dosyaya konu olan olayda sanığın Türk Ceza Kanunu’nun 90. Maddesinin dördüncü fıkrasındaki suçun vücut bulduğunu belirtmiştir. Sanık, hasta olan insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı denemede bulunmaktadır. Mahkeme sanık hakkında vermiş olduğu karar ile suç vasfında yanılgıya düştüğünü eklemiştir. Bütün bu nedenlerle Yargıtay, mahkemenin vermiş olduğu karara karşılık bozma kararı vermiştir. (Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2015/1045 Esas, 2015/19014 Karar)

Pratisyen Hekimin Kanser Hastası Olan Hastaları İyileştireceği Vaadinde Bulunması

Sanık, suç tarihinde pratisyen hekim olarak görev yapmaktadır. Sanık, piyasadan ve yurt dışından getirteceği ilaçlar ile immün sistemini güçlendirerek 4. evre kanser hastası olan katılanı iyileştireceği vaadinde bulunmuştur. Sanık, bilimsel geçerliliği olmayan, tedavi amaçla katılanın üzerinde deneme yapmış ve faturasını sunmadığı, bilgisini vermediği ilaçlar için haksız menfaatte bulunduğu iddia edilmiştir.

Sanık hakkında ağır ceza mahkemesi tarafından nitelikli dolandırıcılık ve insan üzerinde deney yapma suçundan yargılama yapılmıştır. Sanık hakkında beraat kararı verilmiş, beraat kararına karşılık katılanlar vekili tarafından temyiz başvurusunda bulunulmuştur.

Yargıtay, dosya incelemesinde, sanığın kullandığı ilaç ve tedavi yöntemleri ile ilgili kayıt tutmaması, hastaneye bilgi vermemesi, onkolojide uzmanlık alanının bulunmaması, uyguladığı yöntemleri sağlıkçı olmayan çalışanı vasıtası ile uygulatması, hastanın hastalığının ilerlemiş olması ile birlikte tüm hususlar değerlendirildiğinde sanığın haksız menfaat temini etmiş olmasından kaynaklı dolandırıcılık suçundan mahkumiyet kararı verilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Bu nedenle dolandırıcılık suçu nedeniyle verilen beraat kararı hakkında bozma kararı verilmiştir. Ancak Yargıtay, sanığın insan üzerinde deney yapma suçunun unsurları oluşmadığından beraat kararı verilmesine karşılık onanma kararı vermiştir. (Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2016/2463 Esas, 2018/3153 Karar)