Hapis Cezası Nedir?
Hapis cezası, kişinin işlemiş olduğu suçun kesinleşmesi ile özgürlüğü bağlayıcı cezadır. Hapis cezası, suçluyu caydırmak, cezalandırmak veya bir daha suç işlemesini önlemek amacıyla verilen bir cezadır.
Hapis Cezası Türleri
Türk Ceza Kanunu’nun 46. maddesinde hapis cezaları tek tek sayılmıştır:
“Hapis cezaları şunlardır:
a)Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası.
b)Müebbet hapis cezası.
c)Süreli hapis cezası.”
Görüldüğü üzere kanun koyucu üç tip hapis cezası öngörmüştür.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hükümlünün özgürlüğünün yaşam boyu sınırlandırılmasıdır. En basit deyimle, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca hapis cezasında olması demektir. Türk Ceza Kanunu’nun 47. Maddesinde düzenlenmiştir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının müebbet hapis cezasından farkı infazıdır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası sıkı bir güvenlik sistemine tabidir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, ülkemizde suçlunun işlemiş olduğu suç nedeniyle uygulanan en ağır yaptırımdır.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası; insanlığa karşı suçlar; kasten öldürme suçu; uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu; devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan birinin işlenmesi halinde verilebilecektir.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilen kişi koşullu salıverme hükmünden yararlanabilecektir. Ağırlaştırılmış müebbet hapsi cezasından mahkum olan kişiler, şartların olması halinde otuz yıl mahkum olarak geçirebilecektir. Koşullu salıverme adına cezanın infaz kurumunda geçirebilmesi için gereken süreler belirtilmiştir.
- Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan veya hem ağırlaştırılmış hem de müebbet hapis cezasından mahkum olan kişi kırk yıl geçirmelidir.
- Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkum edilen en fazla otuz altı yılını infaz kurumunda geçirmesi gerekmektedir.
- Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar ve Milli Savunmaya Karşı Suçlar bölümünden birinin örgüt faaliyetinde işlenmesi halinde ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasından mahkum olan kişi koşullu salıvermeden yararlanamayacaktır.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarının infaz sistemine ilişkin esaslar aşağıdaki gibidir;
– Hükümlü tek kişilik odalarda kalır.
– Kurumun belirlediği iç yönetmelikteki spor ve iyileştirme faaliyetine ancak katılabilir.
– Hükümlü, idarece kurulunca uygun görüldüğü durumlarda 15 günde bir olmak üzere 10 dakikalık telefon görüşmeleri yapabilir.
– Hükümlüyü; eşi, çocukları, ana-babası, kardeşleri ve varsa vasisi on beş günlük aralıklarla bir saati geçmeyecek şekilde belirlenen gün ve saatlerde görmeye gelebilir.
– Hükümlünün infazına hiçbir surette ara verilemez.
-Hükümlünün sağlık sorunu yaşaması halinde, tam teşekküllü bir devlet ya da üniversite hastanesinde tek kişilik ve yüksek güvenlikli koğuşunda kalabilecektir.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası temel hatlarıyla, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 47. maddesinde düzenlenmiştir:
“Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir.”
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası müebbet hapis cezasından daha ağır bir infaz koşuluna tabidir. Hükümlü tek hücrede kalmaya zorlanır ve günde birkaç saat hava almasına imkan tanınır. Bununla birlikte uygulamada ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan hükümlü otuz yılı tamamlamış olması ve bu süre zarfında içeride disiplin açısından sorun çıkarmamış olması şartıyla koşullu salıverilme hükümlerine tabi olur.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasından mahkumlar hakkında af çıkarıldığı vakit aftan yararlanabilecektir.
Müebbet Hapis Cezası
Müebbet hapis cezası, yaşam boyu devam eden bir hapis cezasıdır. Müebbet hapis cezasına çarptırılan hükümlünün af ya da koşullu salıverilme olanağı mevcuttur. Ancak müebbet hapis cezasına çarptırılan mahkum, yirmi dört yıl infaz kurumundan bulunduğu takdirde koşullu salıverilmeden yararlanabilir. Örgüt suçlarından dolayı mahkûm edilen kişilerin koşullu salıverilmeden yararlanabilmesi için otuz yılı doldurmaları mecburidir.
Müebbet hapis cezası, kasten adam öldürme suçu, tecavüz ve bunun sonunda öldürme suçu işleyen kişilere ve terör ya da vatana ihanet suçundan yargılanan, devlet büyüklerine suikast girişiminde bulunan kişilere verilebilir. Tüm sayılan bu suçlarda kişinin suçu işlediğinin sabit olması halinde müebbet hapis cezası verilecektir.
Süreli Hapis Cezası
Kanun koyucunun düzenlediği bir başka ceza tipi ise süreli hapis cezasıdır. Süreli hapis cezası, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 49. Maddesinde düzenlenmiştir:
“Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.
Hükmedilen bir yıl veya daha az hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.”
Süreli hapis cezası, mahkeme kararı sonucu suçlunun belli bir süre boyu infaz kurumunda kalmasıdır. Süreli hapis cezası, aksi belirtilmedikçe, bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Süreli hapis cezasına çarptırılan kişi, cezasının üçte ikisini infaz kurumunda geçirdiği takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilir. Süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezası ve uzun süreli hapis cezası olmak üzere ikiye ayrılır.
Bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları kısa süreli hapis cezası, bir yıldan fazla süreli hapis cezaları ise uzun süreli hapis cezası olarak nitelendirilir.
Kısa Süreli Hapis Cezası Nedir?
Kısa süreli hapis cezası, 1 yıl veya daha az süreli olan hapis cezalarıdır. Bir yıldan fazla süren hapis cezaları, uzun süreli hapis cezası olarak sayılacaktır. Kısa süreli hapis cezası, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 49. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir: ”Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.”
Kısa süreli hapis cezası özelliğine göre para cezasına ya da başka cezalara çevirme olasılığı bulunmaktadır. Kişinin sosyal ve ekonomik durumu, kişiliği, yargılama esnasında suçtan duyduğu pişmanlık gibi birden fazla durum ele alınarak kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara dönüştürülecektir.
Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımları Nelerdir?
Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar, Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesinin ilk fıkrasına altı bent halinde altı bent halinde sayılmıştır:
- “Adli para cezasına,
- Mağdur ya da kamunun uğramış olduğu zararın aynen iade edilmesi, suçtan önceki hale getirilmesi ya da zararın tamamen giderilmesine,
- Bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak maksadıyla en az iki yıl süreliğine eğitim kurumuna devam etmeye,
- Belirli yerlere gitmekten ya da belirli etkinlikleri yapmaktan cezanın yarısından bir katına kadar süre ile yasaklanmasına,
- Sağlanılan hak ve yetkilerin kötüye kullanılmak suretiyle ve gerektiren dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmesi halinde, ehliyet ve ruhsat belgelerinin cezanın yarısından bir katına kadar süreyle alınmasına ya da belli bir meslek veya sanatı yapmaktan yasaklanması,
- Kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya gönüllü olması koşuluyla cezanın yarısından bir katına kadar süreyle işte çalıştırılmaya çevrilebilecektir.
Hakim tarafından kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırıma çevrilmesi halinde hükmedilen seçenek tedbiri hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilmemesi durumunda hükmü veren mahkemece tedbir değiştirilir.
Hapis Cezası Paraya Çevrilir Mi?
Adli para cezası, sanık hakkında verilen hapis cezasının paraya çevrilerek ödenmesidir. Hapis cezasının infazı yerine para cezası ödenecektir. Adli para cezasının ödemesi, suçtan mağdur olan kişiye değil, devletin hazinesine ödenecektir. Ancak her hapis cezası adli para cezasına çevrilemeyecektir. Yalnızca 1 yıl veya 1 yıldan daha az süreli olan kısa süreli hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi mümkündür.
Adli para cezasına çevirmede dikkate alınacak olan parasal tutar, Türk Ceza Kanunu’nun 52. maddesinde düzenlenmiştir.
- Adli para cezası en az beş gün, en çok yedi yüz otuz gün olarak verilebilecektir. Gün belirlemesinin sonrasında bir gün karşılığı olarak belirlenen meblağ ile gün sayısı çarpılacaktır. Örneğin, 100 gün hapis cezası almış biri için günlük olarak 30 TL adli para cezası belirlenmesi halinde, kişinin ödeyeceği toplam ceza 100×30=3000 TL olacaktır.
- Adli para cezasında bir gün karşılığı olarak belirlenecek olan meblağ, en az 20 TL ve en fazla 100 TL olarak belirlenecektir. Güne karşılık gelecek olan değer, kişinin ekonomik ve sosyal durumuna göre belirlenecektir.
- Adli para cezası, tek bir seferde ödeneceği gibi taksitler halinde ödenmesi yönünde de karar verilebilecektir. Adli para cezasında taksit süresi iki yılı geçemeyecek olup dört taksitten az olarak karar verilmeyecektir.
- Cezanın yaptırımında seçenek olarak hapis cezası yanında adli para cezası olarak belirtildiğinde verilen hapis cezası adli para cezasına çevrilemez.
- Adli para cezası ödenmediği vakit, ceza adına hesaplanan gün miktarı hapis cezasına çevrilecektir.
Hapis Cezası Alan Memur
Memurun ceza alması halinde işten çıkarılmasına ilişkin çok fazla soru gelmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda memurların işlediği suça göre işten çıkarılacağına dair düzenleme yer almaktadır.
Öncelikle kasıtlı olarak suç işleyen bir kimse 1 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkum edilir ise memuriyetine engel teşkil edecektir, memur iken işler ise memuriyeti sona erecektir. Ancak memur taksirle bir suç işler ise 1 yıl veya daha fazla süreyle ceza alsa dahi memuriyetine engel bir durum teşkil etmeyecektir.
Hapis Cezası ile Birlikte Hükmedilen Adli Para Cezaları
Her iki ceza farklı olduğundan infazı da farklılık teşkil etmektedir. Hem hapis cezası hem de adli para cezası alan kişinin her iki cezanın infazına ilişkin kendisine tebligatın gelmesini beklemelidir. Hapis cezası alan kişiye çağrı kağıdı gönderilecek ve 10 gün içerisinde cezasının infazı için başvuruda bulunulmasını, adli para cezası için ise ödeme emrini gönderecektir. Ödeme emrinin tebliğ edilmesinden itibaren 30 gün içerisinde adli para cezasının ödenmesi talep edilecektir.
Hapis Cezası Erteleme
Türk Cezasının 51. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddede 2 yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkum edilen kişinin cezasının ertelenebileceği belirtilmiştir. Ancak ilgili maddede şartlar düzenlenmiştir;
- Daha önce kasıtlı bir suç nedeniyle 3 aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması,
- Suçu işledikten sonra pişmanlık duyması nedeniyle mahkemede bir daha suç işlemeyeceği konusunda bir kanaat oluşmalı,
- Mağdurun veya kamunun uğradığı zarar aynen iade edilir, suçtan önceki hale getirilir veya tazmin suretiyle tamamen giderilir ise bağlı tutulabilir. Ancak bu koşul gerçekleşinceye kadar hükümlü infaz kurumundan derhal salıverilmelidir.
